Leaking – niekontrolowane wyciekanie treści pokarmowej z jamy ustnej (anterior leaking) lub jej zaciekanie w kierunku gardła – posterior leaking/pooling przed wyzwoleniem odruchu połykania.
Przyczyny:
- Upośledzona kontrola mięsni twarzy/policzka – wskutek osłabienia siły mięśni warg i policzka przy niepełnym zamknięciu jamy ustnej często dochodzi do wyciekania treści pokarmowej z jamy ustnej – (anterior leaking)
- Zaburzenia czucia w obrębie jamy ustnej
- Zaburzenia kontroli kęsa przy zaburzeniach czynności języka
- Zaburzenia przygotowania i/lub formowania kęsa
- Zaburzenia ruchomości/siły języka i stąd transportu kęsa w obrębie jamy ustnej
- Nieszczelne zwarcie nasady języka z podniebieniem miękkim (np. niedowład n. podjęzykowego, po operacji guzów języka)
- Opóźnione wyzwolenie odruchu połykania
- Hiperkinetyczne ruchy języka
Skutki:
Penetracja i/lub aspiracja preduglutacyjna tzn. przed wyzwoleniem odruchu połykania.
Zalegania– pozostawanie po połknięciu resztek kęsa pokarmowego w policzkach, dołkach przednagłośniowych, zachyłkach gruszkowatych, okolicy spoidła tylnego lub na ścianie gardła.
Przyczyny zalegań w zależności od ich lokalizacji:
Policzki – zaburzenia oralnej kontroli kęsa pokarmowego wskutek osłabienia mięśni policzków, języka lub zaburzeń czucia w obrębie jamy ustnej
Dołki przednagłośniowe – upośledzona retrakcja języka – zbyt małe zbliżenie do tylnej ściany gardła – zmniejszone ciśnienie wywierane na kęs podczas transportu w kierunku gardła, zmniejszone unoszenie krtani podczas połykania i upośledzone pochylenie nagłośni.
Uogólnione zalegania – osłabienie mięśni ściany gardła, upośledzona retrakcja języka – zbyt małe zbliżenie do tylnej ściany gardła, zmniejszone unoszenie krtani podczas połykania, pierwotne zaburzenia dotyczące górnego zwieracza przełyku
Zachyłki gruszkowate
- jednostronnie – toż stronny niedowład mięśni gardła
- obustronnie – zaburzenia otwarcia górnego zwieracza przełyku – pierwotne – zaburzenia relaksacji lub wtórne wskutek niedostatecznego unoszenia krtani podczas połykania
Skutki zalegania:
Penetracja/aspiracja postdeglutacyjna. Ryzyko jest szczególnie duże w przypadku upośledzenia czucia w obrębie gardła.
Penetracja
Penetracja do krtani – przedostawanie się śliny, wydzieliny, pokarmu, płynu lub innego materiału do przedsionka krtani bez przekraczania poziomu fałdów głosowych. W zależności od tego czy do penetracji dochodzi przed, podczas czy po wyzwoleniu odruchu połykania rozróżnia się penetracje pre-, intra- i postdeglutacyjne.
Przyczyny:
Niepełne zamknięcie wejścia do krtani
- upośledzone zwarcie fałdów nalewkowych i/lub fałdów przedsionka (niedowład, porażenie)
- upośledzone pochylenie nagłośni (zmiany strukturalne nagłośni np. po resekcji guza, po naświetlaniu, brak unoszenia krtani podczas połykania)
Zaburzenia otwarcia górnego zwieracza przełyku z zaleganiem
Skutki:
Obecność penetracji śliny/wydzieliny do krtani jest silnym predyktorem aspiracji treści pokarmowej (Muray 1996)
Ryzyko aspiracji jest szczególnie wysokie u chorych z upośledzonymi mechanizmami obronnymi
Penetracja do nosa (regurgitacja) – wtargnięcie śliny, wydzieliny, pokarmu, płynu lub innego materiału do nosa
Przyczyny:
- Nieszczelne zamknięcie podniebienno-gardłowe (najczęściej wskutek niedowładu podniebienia)
- Wsteczna perystaltyka w gardle (pharyngeal missequencing)
Skutki:
Drażnienie nosa przez treść pokarmową, kichanie, łzawienie, kapanie z nosa podczas jedzenia.
Aspiracja- przedostawanie się śliny, wydzieliny, pokarmu, płynu lub innego materiału do dróg oddechowych poniżej poziomu fałdów głosowych – do tchawicy. W zależności od tego czy do aspiracji dochodzi przed, podczas czy po wyzwoleniu odruchu połykania rozróżnia się aspiracje pre-, intra- i postdeglutacyjne.
Przyczyny:
- Leaking
- Masywne postdeglutacyjne zaleganie treści pokarmowej w gardle
- Obecność penetracji
Objawy aspiracji
- Bezpośrednie:
- zmieniona jakość głosu – mokry, bulgoczący
- kaszel
- sinica
- Tachykardia
- Pośrednie:
- Zwiększona ilość wydzieliny z dróg oddechowych
- Niejasne stany (pod)gorączkowe
- Duszność
- Zmiana głosu
- Zapalenie oskrzeli, płuc
Aspiracja u zdrowej osoby wyzwala natychmiastową reakcję obronną w postaci kaszlu. U chorych dochodzi często do niemych aspiracji, które nie wywołują wyraźnych bezpośrednich objawów.
Skutki:
- Zachłystowe zapalenie płuc
- Duszność
- Śmierć z uduszenia