Wstęp
Zaburzenia połykania są częstym i potencjalnie bardzo groźnym zaburzeniem pojawiającym się w przebiegu wielu chorób neurologicznych. W ich następstwie może dochodzić do niedożywienia, odwodnienia, zachłystowych zapaleń płuc i śmierci. Tak dzieje się na przykład w udarze mózgu, gdzie dysfagia będąc przyczyną zachłystowych zapaleń płuc jest także niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu i ciężkiej niepełnosprawności.
Groźnych dla życia klinicznych konsekwencji dysfagii można potencjalnie uniknąć pod warunkiem jej wczesnego rozpoznania i podjęcia w odpowiednim czasie właściwych działań terapeutycznych.
Trzy powody, dla których potrzebne są instrumentalne badania połykania
- Aktualnie zalecane testy przesiewowe w kierunku dysfagii mają ograniczoną czułość, co powoduje, że wiele przypadków aspiracji (pokarmu/śliny) do dróg oddechowych pozostaje niewykryte. Szacuje się, że około połowa wszystkich aspiracji przebiega niemo. Na rozpoznanie tych niemych klinicznie aspiracji pozwalają instrumentalne metody badania połykania.
- Jedno z badań instrumentalnych - badanie videoendoskopowe można wykonać u chorych, u których istnieją przeciwwsakzania do przeprowadzenia testów połykania z powodu na przykład zaburzeń świadomości.
- Dzięki badaniom instrumentalnym możliwe jest rozpoznanie mechanizmu zaburzeń połykania. Metody leczenia różnią się w zależności od mechanizmu dysfagii. Dokładne poznanie mechanizmu zaburzeń połykania decyduje o doborze właściwej terapii.
Endoskopowe badanie połykania
Jedną z dwóch metod uważanych obecnie na świecie za złoty standard w diagnostyce dysfagii jest endoskopowe badanie połykania. Badanie to przeprowadza się cienkim endoskopem przez nos. Protokół badania obejmuje:
ocenę morfologii i funkcji struktur gardła i krtani w spoczynku, próby czynnościowe bez pokarmu, ocenę przełykania śliny, próby czynnościowe z pokarmami testowymi o różnych konsystencjach oraz testowanie skuteczności potencjalnych strategii kompensacyjnych.
Badanie to pozwala na:
- ocenę obecności aspiracji/ryzyka aspiracji pokarmów o różnej konsystencji
- identyfikację głównego mechanizmu odpowiedzialnego za zaburzenia połykania oraz
- ocenę skuteczności ew. strategii kompensacyjnych
Dzięki temu możliwe jest wskazanie bezpiecznych dla chorego sposobów karmienia oraz sformułowanie indywidualnych zaleceń dotyczących terapii. W ostrym udarze ocena obecności penetracji i aspiracji oraz sprawności mechanizmów obronnych pozwala dodatkowo na ocenę ryzyka zapalenia płuc i oraz długookresowej prognozy dotyczącej końcowego wyniku rehabilitacji.
Zdjęcia z videoendoskopii przedstawiają przykłady sytuacji klinicznych związanych z ryzykiem aspiracji:
- zaleganie po przełknięciu
- zaciekanie płynu w okolice przedsionka krtani przed wyzwoleniem odruchu połykania
- zaleganie śliny w gardle i jej penetracja do przedsionka krtani
Badanie videoendoskopowe jest dostepne aktualnie tylko w nielicznych ośrodkach. Nie jest ono finansowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Videofluoroskopia
Videofluoroskopia polega na wykonaniu viedeo-rtg podczas połykania testowych pokarmów o różnych konsystencjach znaczonych papką barytową. Pozwala ona na ocenę fazy ustnej, gardłowej i przełykowej oraz charakteru i ciężkości zaburzeń połykania a także precyzyjną ocenę rozmiaru aspiracji (z wyjątkiem śliny). Pozwala także na wypróbowanie skuteczności technik kompensacyjnych poprawiających sprawność i bezpieczeństwo połykania. Niedogodność tego badania polega na ekspozycji na promienie rentgenowskie oraz konieczności utrzymania pozycji siedzącej i aktywnej współpracy podczas badania, co ogranicza możliwość zastosowania tej diagnostyki u wielu ciężej chorych. Badanie wymaga udziału przeszkolonego logopedy i jest w polskich warunkach trudno osiągalne.
